:: درآمدی بر همایش اخلاق امدادگری

حوادث طبیعی و غیرطبیعی واقعیتی اجتناب‌ناپذیر هستند. هر چند پیشرفت فناوری توانسته بخشی از این حوادث را پیش‌بینی کرده یا هزینه‌های آنها را کاهش دهد، ولی این فناوری‌ها به همه نقاط جهان نرسیده و هنوز هم زلزله‌ها سبب ویرانی خانه‌ها شده، سیل‌ها ویرانی به بار می‌آورند، آتش‌سوزی‌ها قبل از اطفاء خسارت زیادی به بار می‌آورند...

امدادرسانی سازمان‌یافته ضرورت جوامع امروزی است. نمی‌توان در امدادرسانی‌ها به کمک‌های پراکنده مردمی اکتفا کرد و باید مدیریت سازمان‌یافته صورت گیرد. جمعیت هلال احمر به عنوان شاخه‌ای از صلیب سرخ جهانی اصلی‌ترین متولی رسیدگی به حوادث و سوانح است.

فعالیت‌های امدادی همیشه با مسائل اخلاقی عجین هستند؛ چه در سطح سازمان و چه در میدان. بخش از مسائل و آسیب‌های اخلاقی ریشه‌های انگیزشی دارند و افراد با وجود شناخت وظیفه اخلاقی، به آن عمل نمی‌کنند ولی بخش قابل توجهی از این مسائل ناشی از ابهام در وظیفه اخلاقی است. به عبارت دیگر، افراد نمی‌دانند در این موقعیت خاص، چه کاری درست است. در این محور دوم، داشتن پروتکل‌های اخلاقی روشن می‌توانند راهگشا باشند،‌ هرچند که معمولاً قضاوت اخلاقی نهایی،‌ نیازمند بصیرت اخلاقی فاعل اخلاقی است.

از این رو، چالش‌های اخلاقی امداد را می‌توان به دو گونه تقسیم کرد: چالش‌های عملی (بدرفتاری اخلاقی، با وجود شناخت وظیفه) و چالش‌های نظری (ابهام در وظیفه اخلاقی). البته نوع دوم خود می‌تواند به چند شکل اتفاق افتد که دو مورد آن فراوانی بیشتری دارند: الف) چالش نظری ناشی از ابهام مفهومی (یا مصداقی)؛ ب) چالش نظری ناشی از تعارض اخلاقی (همزمانی چند تکلیف اخلاقی ناسازگار).

چالش‌های عملی؛ مانند این که بخشی از کمک‌های ارسالی از طرف صلیب سرخ جهانی سر از بازار آزاد درمی‌آورد.

چالش نظری ناشی از ابهام مفهومی؛ مانند این که جمعیت هلال احمر صرفاً امانتدار کمک‌های مردمی است و باید آنها را در موردی که ارسال شده، صرف کند یا مانند وکیل تام الاختیاری است که اجازه تصمیم‌گیری دارد (مثلاً ذخیره‌سازی و کنار گذاشتن بخشی از کمک‌های مردمی برای حادثه‌ای غیر از آنچه مد نظر ارسال‌کنندگان بوده است)؟

چالش نظری ناشی از ابهام مصداقی؛ مانند این که رسیدگی به حادثه‌دیدگان یک حادثه خاص، نیازمند تخصص ویژه‌ای باشد (مانند آشنایی با مواد شیمیایی) و نتوان احراز کرد که امدادگر داوطلبی که برای امداد آمده،‌ این صلاحیت را دارد یا نه؟

چالش نظری ناشی از تعارض اخلاقی؛ مانند این که با معیارهای تریاژ، باید به مصدوم خاصی رسیدگی کنیم ولی به لحاظ دلبستگی‌ای که خود او به فرزندش دارد، به تأکید از ما می‌خواهد که اول به فرزندش رسیدگی کنیم. در این موقعیت، آیا باید بر اساس معیار تریاژ عمل کرد یا به خواست مصدوم حادثه اهمیت داد؟

پرداختن به ابعاد این چالش‌ها؛ اعم از مصداق‌یابی، ریشه‌یابی، هنجاریابی و شناسایی برون‌رفت از چالش‌ها، موضوع همایش اخلاق امدادگری است. البته در سویه مثبت مسئله، همیشه شاهد رفتارهای فداکارانه و ارزشمند در عملیات امداد و نجات بوده‌ایم. الگوپردازی از این رفتارها و کنش‌ها نیز مد نظر این همایش هست و از مقالاتی که ایده‌هایی برای الگوسازی و الگوپردازی برای کنش اخلاقی ارائه می‌کنند یا ایده‌هایی برای ارتقای انگیزه‌های اخلاقی عرضه می‌کنند، استقبال می‌کنیم.

ناگفته پیدا است که حوزه فعالیت جمعیت هلال احمر بسیار گسترده‌تر از اقدامات امدادی است و اموری همچون تولیت موقوفات، مدیریت مراکز آموزشی جمعیت، مدیریت کارخانه‌ها و مراکز صنعتی تحت مدیریت جمعیت، مدیریت انجمن خیرین، مدیریت مدارس تحت مدیریت جمعیت و ... در دایره فعالیت‌های سازمان بزرگ هلال احمر قرار می‌گیرند ولی اینها موضوع این همایش نیستند. همایش اخلاق امدادگری تنها متمرکز بر فعالیت‌های امدادی هلال احمر خواهد بود و ابعاد اخلاقی آنها از زوایای مختلف واکاوی خواهد کرد. البته این همایش سازمان‌های اصلی جمعیت هلال احمر، یعنی  سازمان جوانان، سازمان داوطلبان و سازمان امداد و نجات را شامل می‌شود.

این همایش در قالب سفارش مقالات و نیز بخش فراخوان اجرا خواهد شد.

تعدادی پیش‌نشست و مصاحبه با صاحب‌نظران نیز در نظر گرفته شده است.

محورهای این همایش از تحلیل محتوای مصاحبه‌ها و گفتگوها و جلسه گروه کنونی با حضور امدادگران و مدیران جمعیت هلال احمر استخراج شده‌اند تا به‌صورت حداکثری ناظر به مسائل عینی باشند و حتی الامکان از فضای انتزاعی و نظری صرف فاصله داشته باشند. مسائل نظری و انتزاعی آن اندازه مورد نظر خواهند بود که با مسائل عینی عملیات امداد و نجات مرتبط باشند.